Na pewno każda z nas słyszy o niej od czasu do czasu, ale czy chociaż raz poświęciłyśmy jej dostatecznie dużo uwagi? Teraz mamy okazję, bo właśnie w tym roku (po siedmiu latach od ostatniej modyfikacji) ogłoszona została nowa piramida żywienia. Jej wersję dla Polski opracował i przedstawił Instytut Żywności i Żywienia (IŻŻ) na I Narodowym Kongresie Żywieniowym, który odbył się na początku roku w Warszawie. Nowa piramida zasadniczo, niektórzy twierdzą, że wręcz rewolucyjnie, różni się od swojej poprzedniczki. Po raz pierwszy bowiem zawiera w swojej strukturze zalecenia dotyczące nie tylko odżywiania, ale i aktywności fizycznej. O tej i innych zmianach piszemy szczegółowo poniżej, ale najpierw opowiemy wam trochę o genezie tego najpopularniejszego na świecie schematu zdrowej diety.
Co to jest i skąd się wzięła piramida zdrowego żywienia?
Piramida zdrowego żywienia to nic innego jak bardzo proste, schematyczne przedstawienie proporcji różnych produktów spożywczych w naszej codziennej diecie. Nie zawsze miała ona popularny dziś kształt stożka, który najlepiej obrazuje, co powinniśmy spożywać bardzo często, co z umiarem, a co raczej rzadko. Wszystko zaczęło się w 1916 roku od „Basic Seven”, czyli siedmiu podstawowych grup spożywczych, rozłożonych w równych proporcjach na polu koła. Te pierwsze, opracowane w prostej formie graficznej zalecenia żywieniowe uważa się dziś za początek stuletniej już historii piramidy żywienia. Zostały one opracowane przez Amerykański Departament Rolnictwa i pozostały niezmienione aż do czasu II Wojny Światowej.
W czasie wojny wiele towarów było reglamentowanych, pojawiła się więc potrzeba aktualizacji norm żywieniowych. I tak powstało kolejne wcielenie piramidy żywienia, a z czasem zaczętą ją zmieniać regularnie co kilka lat, dostosowując schemat do nowych wyzwań cywilizacyjnych i zmieniających się standardów życia. Każda piramida miała także swoje regionalne wersje, przygotowywane na potrzeby konkretnych terytoriów. Jak nie trudno się domyślić, inne są bowiem zalecenia żywieniowe na przykład dla społeczeństw otyłych, inne dla tych żyjących na równiku (ciepły klimat), a jeszcze inne dla mieszkańców koła podbiegunowego. Współczesny typowy kształt piramidy stosowany jest od 1992 roku.
Dlaczego piramida żywienia zmienia się co kilka lat?
Dietetyka, jak każda nauka, ewoluuje i poszerza zakres swoich osiągnięć. Przyczyniają się do tego coraz to nowe badania i odkrycia. Ponieważ temat odżywiania jest nam szczególnie bliski, a jednocześnie tak ważny dla kondycji społeczeństwa jako ogółu, poświęca mu się coraz więcej uwagi. Z drugiej strony stale wzrasta zagrożenie chorobami cywilizacyjnymi, często uzależnionymi od niewłaściwej diety. Je także bierze się pod uwagę przy aktualizacji piramidy żywienia.
Obecnie mówi się o epidemii otyłości. Według danych IŻŻ, z problemem nadwagi i otyłości w Polsce zmaga się już ponad 20% dzieci i nastolatków. Na całym świecie w ciągu ostatnich 40 lat występowanie otyłości wzrosło niemal trzykrotnie i stale utrzymuje tendencję wzrostową. Naukowcy ostrzegają, aby nie lekceważyć otyłości, nie tylko ze względów estetycznych, ale przede wszystkim zdrowotnych.
Zwiększa ona bowiem znacznie ryzyko wystąpienia wielu ciężkich chorób przewlekłych, jak cukrzyca, nadciśnienie, udary, a nawet nowotwory. Dlatego właśnie tak ważne jest stosowanie się do zaleceń piramidy zdrowego żywienia, która może być dla nas drogowskazem w czasach, kiedy złe odżywianie jest przyczyną większości naszych problemów zdrowotnych. Warto wydrukować ten prosty schemat i powiesić na „rodzinnej tablicy ogłoszeń”, aby na co dzień przypominać sobie i bliskim, co tak naprawdę ma największe znaczenie dla zdrowego trybu życia.
Nowa piramida żywienia – jakie zmiany?
Zgodnie z nową piramidą żywienia z 2016 roku, kluczowe dla nas są ruch i warzywa. To są właśnie dwie największe zmiany, jakie odróżniają jej tegoroczną wersję od poprzedniczki z 2009 roku. Nieobecna dotąd aktywność fizyczna nie tylko zajęła należne jej miejsce u samej podstawy piramidy, ale również została uwzględniona w oficjalnej nazwie schematu: Nowa piramida żywienia i aktywności fizycznej. Wynika stąd, że na ruch powinniśmy wygospodarować co najmniej 30-45 minut dziennie. I nie chodzi tu o „kręcenie się” po domu, ale świadomy, aktywny ruch, jak: spacer, pływanie, jazda na rowerze czy nordic walking. Jak widać, nie jest to nic szczególnie wymagającego, a może wiele zmienić.
Musimy jednak pamiętać, że nawet najbardziej zaawansowana aktywność fizyczna nie jest w stanie całkowicie zniwelować skutków niewłaściwego odżywiania. I tu dochodzimy do kolejnej ważnej zmiany – tuż po ruchu plasują się warzywa i owoce, które powinny stanowić 50% naszej codziennej diety. Przy czym warzywa są tu kluczowe, bo zajmują aż 3/4, podczas gdy owoce zaledwie 1/4 drugiego poziomu. Mamy więc spożywać dużo błonnika, ale znacznie ograniczyć cukier, nawet ten naturalny, owocowy.
Umieszczenie grupy warzyw i owoców na bazowym poziomie piramidy to zmiana dość istotna, bo przenosząca obecne tam do tej pory produkty zbożowe o poziom do góry, co jest równoznaczne z obniżeniem ich znaczenia w codziennej diecie.
Co ciekawe, nowa piramida żywienia uwzględnia produkty, których do tej pory tam nie było, a mianowicie zioła. Są one rekomendowane do przyprawiania potraw jako alternatywa dla soli, której duże spożycie również jest naszą współczesną bolączką. Nazywana przez lekarzy „cichym zabójcą” sól przyczynia się do powstawania wielu chorób, jak na przykład zawał serca czy udar mózgu. Spożywamy ją w nadmiarze, często nawet nie zdając sobie z tego sprawy, gdyż wiele kupowanych przez nas produktów jest sztucznie dosalanych. Aromatyczne zioła dodają potrawom smaku, pozwalając ograniczyć spożycie soli. Mają ponadto wiele dodatkowych właściwości, bezcennych dla zdrowia i urody. Możecie o nich poczytać w artykule Poczuj miętę. Zioła na każdą okazję. [Link do artykułu, który podeślę w dalszej kolejności.]
Dla porządku dodajmy, że piramida zdrowego żywienia kierowana jest do osób zdrowych, chcących utrzymać dobry stan zdrowia i cieszyć się sprawnością fizyczno-intelektualną do późnej starości. Stosowanie się do jej zaleceń może także zahamować rozwój chorób cywilizacyjnych (otyłość, cukrzyca, nadciśnienie, itp.) w ich pierwszej fazie. Natomiast w bardziej zaawansowanych stadiach w/w schorzeń może być konieczne zmodyfikowanie piramidy w porozumieniu z lekarzem i dietetykiem.
Szczegółowe informacje, wytyczne oraz praktyczne porady dotyczące nowej piramidy żywienia znajdziecie na stronach Instytutu Żywności i Żywienia: www.izz.waw.pl oraz www.zachowajrownowage.pl.
